Babcia spojrzała na niego tylko raz i natychmiast zadzwoniła na policję.
O zmierzchu Wiera Timofiejewna zawsze szczelnie zasłaniała zasłony, jakby tworzyła niewidzialną barierę między sobą a światem zewnętrznym.
Jej dwupokojowe mieszkanie na obrzeżach Komsomolska rządziło się własnym rytuałem: najpierw zasłony, potem czajnik, na końcu wiadomości.
Tak było od dwudziestu lat.
Tak było bezpieczniej.
Z okien rozciągał się widok na stary cmentarz, gdzie nawet bez wiatru lipy trzaskały, jakby szeptały między sobą.
Ten dźwięk stał się częścią jej nocy, tak samo jak cisza na podwórku — oznaczała, że wszystko było w porządku.
W piątek, jak zwykle, przyszła Dasza — wnuczka, lat osiem — która otworzyła drzwi własnym kluczem po zajęciach popołudniowych.
— Cześć, babciu! — rzuciła plecak do szafy w korytarzu i wsunęła ręce do kieszeni, jakby coś ukrywała.
— Idź umyć ręce, ważko — powiedziała Wiera, nie odwracając się.
Dasza pobiegła do kuchni, wróciła z mokrymi dłońmi… i nagle wyjęła z kieszeni małe drewniane pudełko.
Brudne, zużyte, jakby było zakopane.
— Patrz, co znalazłam!
Wiera zmarszczyła brwi.
Na półce nad telewizorem stało zdjęcie męża.
On też nie lubił niespodzianek.
— Gdzie to znalazłaś?
— Przy płocie cmentarza. Było prawie zakopane, jakby ktoś je schował, a potem się rozmyślił.
Dziewczynka delikatnie głaskała wieko: spękany lakier, ciemne plamy na rzeźbionym drewnie, zardzewiały mosiężny zatrzask.
— Musimy to oddać na policję — powiedziała Wiera. — Rzeczy znalezione na cmentarzu nie przynoszą szczęścia.
— Ale tam nikogo nie było. Możemy zajrzeć do środka? — oczy Daszy błyszczały ciekawością.
Wiera poczuła niepokój.
Znała przesądy — to, co należy do zmarłych, nie powinno być ruszane.
Ale w niej obudziło się coś jeszcze.
Ciekawość.
Albo wspomnienie czegoś dawno pogrzebanego.
— Dobrze, ale ostrożnie. Rozłóżmy gazetę — żeby nie zabrudzić mieszkania.
Na stole rozłożyły „Prawdę Komsomolską”. Na niej — pudełko.
Zatrzask ledwo się trzymał.
Wiera wzięła nóż, lekko podważyła.
Metal zaskrzypiał, jak staw.
— Otworzę.
Pod wiekiem — miękki aksamit, a na nim — ciemny woreczek z troczkami.
W środku — kilka mlecznych zębów, ułożonych w kółko.
Obok — pożółkły pierścionek i kartka papieru:
„Zachować na zły dzień.”
Dasza spojrzała przez ramię:
— Co to jest?
— Nie wiem — odpowiedziała Wiera, choć wiedziała.
W piersi poczuła lód zrozumienia: rytuał.
Amulet.
Albo klątwa.
Tkanina pachniała pleśnią i wilgocią.
W woreczku znajdowały się stare sowieckie banknoty — dziesięcio- i pięciorublowe — przewiązane nitką.
Pod nimi — koperta z rentgenami.
Pierwszy — kobieca czaszka.
Złamanie kości czołowej zaznaczone czerwonym flamastrem.
W rogu — podpis: „N. Zołotowa, 1989.”
Wierze odebrało dech.
Nazwisko męża — Zołotow.
I natychmiast przypomniała sobie: Ninka, kuzynka męża, zaginęła w 1989.
Wtedy mówiono — wypadek na budowie.
Ale ciała nigdy nie znaleziono.
— Babciu, co się stało? — spytała Dasza, zaglądając do środka.
— Idź do pokoju. Rysuj.
— Nie jestem już mała!
— Dasza, już!
Dziewczynka prychnęła urażona, ale posłusznie wyszła.
Wiera odsunęła pudełko, jakby mogło ją oparzyć.
Palce jej drżały.
Jeśli to były kości Niny, kto je tam ukrył?
I dlaczego dopiero teraz?
Chwyciła za telefon — ten stary, na kablu, który syn kazał już wyrzucić — i wybrała „02”.
— Dyżurny komisariatu. Słucham.
— Znalazłam coś w domu. Pudełko. Zawartość… możliwe, że szczątki ludzkie.
Pauza.
— Proszę podać adres.
Wiera podała.
Odłożyła słuchawkę.
Spojrzała na pudełko.
Na zdjęcie.
Na świat za oknem, który nagle przestał być spokojny.
Pół godziny ciągnęło się jak wieczność.
Dasza ciągle zaglądała, dręcząc babcię pytaniami.
Chciała wiedzieć, chciała zobaczyć.
— Policja przyjedzie? — pytała, drżąc z emocji.
— Sprawdzą wszystko.
— To ja znalazłam! Ja otwieram!
Gdy samochód zatrzymał się pod blokiem — biało-niebieski, dwóch umundurowanych i śledczy w cywilu — Dasza podskakiwała z ekscytacji.
Z kuchni wyszła Wiera, z tą starą torbą — kiedyś nosiła w niej dokumenty.
Teraz w środku było pudełko.
Policjanci założyli rękawiczki, zrobili zdjęcia, sporządzili protokół.
— Jak państwo to znaleźli?
— Wnuczka przyniosła z cmentarza.
Śledczy tylko wzruszył ramionami.
Był gotów na wszystko.
Ale nie na to.
— Do kogo należy ten teren? — zapytał jeden z policjantów.
— Do miasta — odpowiedziała Wiera Timofiejewna. — Do wszystkich.
Nie należy do nikogo, tylko do pamięci.
Dasza siedziała przy stole, pisząc ze łzami oświadczenie, jakby oskarżono ją o kradzież ulubionej zabawki.
Wiera głaskała ją po włosach, powtarzając:
— Będzie dobrze. Nie bój się.
Gdy śledczy wyszli, dziewczynka poszła spać ze zranionym westchnieniem, a Wiera napiła się waleriany.
Ręce jej wciąż drżały.
Tylko czajnik dawał odrobinę ciepła.
Zadzwonił telefon.
To Paweł, syn — ten, co zawsze mówił, żeby wyrzucić stary aparat.
— Mamo, co się stało? Dzwonili z komisariatu.
— Dasza znalazła pudełko na cmentarzu. Policja już je zabrała.
— Co było w środku?
— Zęby. Pierścionek. I rentgen czaszki. Podpisany: Nina Zołotowa, rok 1989.
Paweł długo milczał.
Gdy znów się odezwał, mówił ciszej:
— To z naszej rodziny. Wiesz, co to znaczy?
— Wiem — odpowiedziała cicho Wiera. — I wiedzieć jest gorsze niż nie wiedzieć.
Tej nocy śnił jej się cmentarz.
Kobieta bez twarzy błąkała się wśród grobów, a w kieszeniach sukni coś dzwoniło — jak mleczne zęby w relikwiarzu.
Rano Wiera sprawdziła wiadomości — ani słowa.
Świat milczał.
W południe znów przyszedł dzielnicowy.
— Potrzebujemy, by Dasza uzupełniła zeznania. Jeszcze kilka pytań.
Dziewczynka podpisała, blada, z oczami spuszczonymi w dół.
— Odkryliście coś? — zapytała Wiera.
— Jeszcze za wcześnie na wnioski — odpowiedział, kręcąc czapką w dłoniach. — Ale pierścionek… należał do pani męża.
Słowa zawisły w powietrzu.
Mąż zmarł pięć lat temu, na zawał.
Jak jego pierścionek znalazł się zakopany?
On odszedł, ale jego cień został.
Wieczorem Wiera zadzwoniła do dawnej przyjaciółki, tej, co zawsze wie pierwsza.
— Wiera, mówią w internecie — Zołotowowie mieli tajny grób! Sekretne pochowanie!
Wiera się rozłączyła.
Dasza siedziała na podłodze, ściskając znoszonego misia.
— Babciu, dziadek był złym człowiekiem?
Wiera długo milczała.
— Dziadek był… skomplikowany.
Popełnił błędy, które dla innych były tragedią.
Dasza skinęła głową.
Wtuliła się w misia.
A cisza w pokoju zrobiła się trochę lżejsza.
Minął tydzień, jakby pod wodą.
Gazeta napisała: „Szkielet na posesji rodziny.”
Wiera chodziła na bazar z podniesionym kapturem, czując spojrzenia.
Dasza wróciła zapłakana ze szkoły — dzieci szeptały: „Grabarzówna.”
Policja znów zadzwoniła.
Siergiej, dawny kolega ze szkoły, teraz śledczy, mówił ostrożnie:
— Czaszka była w glinianym naczyniu pod drzewem, obok pudełka.
— Siergiej, powiedz wprost — mój mąż miał z tym coś wspólnego?
— DNA z pierścionka jest jego.
A przestępstwo się przedawniło — 1989 rok.
— Ale mówił, że Nina wyjechała do Tomsku…
— A ona była tu przez cały czas.
Tego wieczoru Wiera przeszukała wszystkie pudła z dokumentami, szukając zdjęć, listów, jakiejkolwiek wskazówki.
Znalazła jedno: młoda Nina uśmiecha się, trzymając — dokładnie — to pudełko.
Los już wtedy był przesądzony, ale nikt tego nie widział.
Przyszło formalne wezwanie od prokuratury.
Rozpoznanie. Dowody.
W biurze śledczego Wiera zobaczyła swoje odbicie w szybie: poszarzałe, wyblakłe przez czas.
— Czy pani mąż mógł być zamieszany?
— Był okrutny, ale nie sądzę, że mordercą.
— Miał długi?
Przypomniała sobie. Tak.
Raz Nina dała mu pieniądze.
Prosił.
Pomogła.
Teraz wszystko się układało.
Kłótnia. Cios.
Złamana czaszka.
Ciało ukryte pod murem w budowie.
Zęby w pudełku — rytuał ochronny lub klątwa.
Banknoty — spłata długu.
Na dworze padał marcowy śnieg, mokry, drapiący szyby.
W szkole wyśmiewali Daszę.
Wiera poszła na zebranie rodziców i powiedziała stanowczo:
— Zostawcie moją wnuczkę w spokoju.
Grzechy ojców nie mogą obciążać dzieci.
Nauczycielka skinęła głową.
Klasa zamilkła.
Proces był szybki.
Formalność.
Człowiek nie żyje, sprawa zamknięta.
Ale nazwisko Zołotow brzmiało już inaczej — jak echo, które nie cichnie.
Rok później Wiera zebrała się na odwagę i zabrała Daszę na cmentarz.
Wybrały prostą płytę.
Wyryto: „Nina. Nie zapomniana.”
Położyły ją pod drzewem, gdzie znaleziono czaszkę.
Dasza zostawiła porcelanową lilię.
— Babciu, to teraz jej dom?
— Teraz tak.
Spełniłyśmy obowiązek.
Odeszły, zostawiając pudełko w ziemi, gdzie jego miejsce.
Wiatr poruszył lipy, które już nie trzaskały.
Jakby szept sprzed trzydziestu lat wreszcie zamilkł.
— Chodźmy do domu — powiedziała Wiera, trzymając wnuczkę za rękę.
— Musimy dalej żyć.
Dasza ścisnęła jej palce mocno — dorosłym gestem, na swój sposób.
Obie wiedziały: zło umiera tylko wtedy, gdy przestaje się go bać.
